پرسش :

 آيا هدف قيام امام حسين _ عليه السلام _ حكومت بود؟

 

 

پاسخ :

 تأسيس حكومت حق و عدالت اسلامي از اهداف عاليه دعوت اسلام و از عناصر مهم اجتماعي اسلام است كه در هر عصر مسلمانان وظيفه دارند آنرا در رأس برنامه هاي اصلاحي و اسلامي خود قرار داده و در تأسيس آن كوشا باشند.

مقدمتاً بايد گفت: در اين مورد كه فلسفة واقعي قيام امام حسين _ عليه السلام _ چه بوده است، نظريات گوناگوني ارائه شده است كه به برخي از آنها اشاره خواهد شد. اما سخني كه علامه سيد مرتضي عسكري در مقدمه مرآة العقول بيان كرده ناظر به فلسفة قيام امام حسين _ عليه السلام _ نيست. بلكه ايشان مي گويد: «به فرض اگر با امام حسين _ عليه السلام _ به عنوان خليفه بيعت مي شد ايشان نمي توانست احكام تغيير يافتة اسلامي را به طور كامل اصلاح كند ...»[1]. امكان يا عدم امكان اين امر از نتايج به دست گرفتن قدرت است. اما در اينكه واقعاً فلسفة قيام آن حضرت چه بوده است، ايشان نظر معارضي با ساير علما ندارد. علامه عسكري قائل است كه: «قيام امام حسين _ عليه السلام _ در حقيقت بر ضد انحراف از سنّت رسول خدا _ صلّي الله عليه و آله _ بوده است»[2]. در جاي ديگري مي نويسد: «در اواخر دورة معاويه از اسلام جز اسم و از قرآن جز رسمش باقي نمانده بود. وقتي معاويه از دنيا رفت و پسرش يزيد در سال 60 هـ. به حكومت رسيد، نيز همين اوضاع وجود داشت. در اين زمان فقط دو راه براي امام باقي مانده بود: 1- بيعت 2- جنگ. بيعت امام حسين _ عليه السلام _ با يزيد به معناي اين بود كه آن حضرت افعال و اقوال و روش يزيد را قبول دارد اما، امام _ عليه السلام _ از بيعت خودداري كرد و در اين را به شهادت رسيد»[3].

تقريباً همة كساني كه در رابطة با قيام امام حسين _ عليه السلام _ كتاب نوشته اند در اين امر اتفاق نظر دارند كه هدف امام حسين _ عليه السلام _ اصلاح جامعه بود. برخي قائلند امام حسين _ عليه السلام _ مي خواست حكومت تشكيل دهد. آيت الله صافي گلپايگاني قائل است كه تأسيس حكومت اسلامي امكان نداشت و چون امكان نداشت پس هدف قيام هم نبود»[4]. همين نويسنده قائل است: «شما گمان مي كنيد اينكه مي گوئيم كشته شدن مطلوب امام بوده با صرف نظر از آثار فوائد آن بوده است؟ شما كاملاً در اشتباه هستيد ... اينكه مي گوئيم شهادت محبوب امام بوده و امام به آن اشتياق داشته يعني در زمينة دَوَرانِ امر ميان بيعت با يزيد و تصويب حكومت او و شهادت البته شهادت محبوب است»[5]. در جاي ديگري مي نويسد: «پر واضح است كه حكومت مردي شرير ... مانند يزيد براي اسلام بزرگترين خطر و ضربه بود و اگر بدون عكس العمل جلو مي رفت، و از طرف كسي انكار نمي شد مفاسد آن جبران ناپذير و سبب محو آثار مي گشت»[6].

بنابراين ايشان هم، هدف امام حسين _ عليه السلام _ اصلاح جامعه مي داند، جامعه اي كه با حكومت يزيد به سوي خطر و نابودي در حال حركت بود.

علامه عسكري نيز با اين نظريه مخالف نيست. ايشان هم قائل است كه امام حسين _ عليه السلام _ مي خواست وضع موجود را تغيير دهد. «امام حسين _ عليه السلام _ به مكه رفت. مردم دور ايشان جمع شدند و به سخنان او گوش دادند. او از سيره جدش با آنان سخن گفت و از انحراف خليفه از آن سيره ... سپس دعوتش را آشكار كرد و امت اسلام را به قيام مسلحانه بر عليه خلافت دعوت كرد و خواستار تغيير وضعيت موجود شد»[7].

اما مطلبي كه ايشان بيان كرده و نظر شخصي ايشان است اين است كه «در صورت اينكه آن حضرت به حكومت مي رسيد نمي توانست بدعتهاي معاويه از جمله لعن پدرش علي _ عليه السلام _ را بر دارد» كه به نظر مي رسد اين نظريه چندان صحيح نيست. چرا كه اگر حكومت اسلامي تشكيل مي شد قطعاً عمال و كارگزاران اسلامي اجازه نمي دادند اين بدعتها و لعن ها باقي بمانند چون اولاً كسي كه اين بدعتها را نهاد معاويه و امثال او بودند كه هرگز در جايگاه امام قرار نداشتند، ثانياً مگر عمر بن عبدالعزيز در زمان حكومتش موفق نشد كه لعن علي _ عليه السلام _ را بردارد و آن اصلاحات را انجام دهد، مگر آن اصلاحات جز با خواست او بود؟ آيا كسي توانست مخالفت كند. در تأئيد اين سخن، آيت الله صافي مي نويسد: «حكومت اسلامي اگر تأسيس مي شد، مردم طعم آزادي را مي چشيدند و حقوق پايمال شدة ضعفا و طبقة سوم احيا مي گرديد ... و تحقق اهداف اسلام «بنحو كامل» جز در ساية حكومت اسلامي امكان پذير نيست و فقط حكومت اسلامي مجري تمام عيار احكام خدا و محقق هدفهاي قرآن است»[8].

نتيجه گيري:

در اينكه فلسفة واقعي قيام امام حسين _ عليه السلام _ چه بوده است نظريات مختلفي ارائه شده است از جمله اين نظرات مي توان به تشكيل حكومت اسلامي _ امر به معروف و نهي از منكر _ شهادت و ... اشاره كرد كه آثار آن كمتر از تشكيل حكومت نبوده و در طول تاريخ اين آثار تا به امروز به اثبات رسيده است. همة اين نظريات در اينكه هدف اصلي امام حسين _ عليه السلام _ اصلاح جامعه بوده مشترك هستند. علامه عسكري نيز اين بيان را قبول دارد. نظري كه ايشان بيان كرده مربوط است به فرض تشكيل حكومت اسلامي و بعد از آن توانائي و يا عدم توانائي امام حسين _ عليه السلام _ در احياء اسلام واقعي. اين يك نظرية شخصي است كه البتّه ايشان براي نظر خود دلائلي هم دارد اما به نظر مي رسد اين دلائل چندان محكم نيستند. اكثر علما قائلند كه اگر ايشان مي توانستند حكومت تشكيل دهند، قطعاً مي توانستند احكام واقعي اسلام را به نحو كامل اجرا كنند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. معالم المدرستين، علامه عسكري، ج 3.

2. حماسة حسيني، شهيد مطهري.

3. شهيد آگاه - آيت الله صافي گلپايگاني.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . عسكري، سيدمرتضي، مقدمه مرآة العقول، تهران، ولي عصر، 1398، 1356 ش، ج2، ص484.

[2] . عسكري، سيدمرتضي، المعالم المدرستين، قم، دراسات اسلاميه، چاپ اول، 1407 ق، ج3، ص7.

[3] . همان، ج3، ص16.

[4] . صافي گلپايگاني، لطف الله، شهيد آگاه، مشهد، مؤسسة نشر و تبليغ، چاپ سوم، 1366 ش، ص50.

[5] . همان، ص32.

[6] . همان، ص35.

[7] . مقدمه مرآة العقول، پيشين، ج2، ص493.

[8] . صافي گلپايگاني، لطف الله، پيشين، ص44 و 45.

 

پرسش :

 چرا انقلاب امام حسين(ع) صورت گرفت؟

 

 

پاسخ :

 پيرامون اهداف قيام عاشورا برحسب زمان مؤلّفين و دانشمندان علوم ديني بحث‎هاي فراواني كرده‎اند و اهداف متفاوتي را نيز ذكر كرده‎اند، امّا آنچه را كه لازم است پيرامون اهداف نهضت عاشورا بيان شود، همان اهدافي است كه خود امام حسين ـ عليه السّلام ـ در ضمن خطبه‎ها و وصيّتهاي خويش به آنها اشاره كرده‎اند.

امام حسين ـ عليه السّلام ـ از آنجايي كه وصّي و جانشين واقعي نبي اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ بودند و دوران امامت ايشان هم مصادف شده بود با آغاز سلطنت يزيد، امام اينجا در يك شرايط خاصّي قرار گرفتند. چرا كه از يك طرف مجبور شده بودند با يك فرد فاسد و بي‎بند و بار به عنوان خليفه پيامبر، بيعت كنند و از طرفي هم عدّه‎اي از مردم عراق براي بيعت با حضرت، اعلام آمادگي كرده بودند. لذا امام حسين ـ عليه السّلام ـ از زمان روي كار آمدن يزيد تا زمان شهادت خويش، در هر موقعيّتي، يك هدفي اتّخاذ كرده‎اند. از اين جهت زماني كه امام ـ عليه السّلام ـ در مدينه بود و مروان از ايشان خواست تا با يزيد بيعت كنند، فرمودند: من با شخصيّتي فاسد و شرابخوار مثل يزيد بيعت نخواهم كرد. و در زماني كه امام آمادة سفر از مدينه به مكّه شدند به برادرشان محمد بن حنفيه گفتند: من براي اصلاح دين جدّم و اجراي امر به معروف و نهي از منكر از مدينه خارج مي‎شوم. و در زمانيكه امام ـ عليه السّلام ـ باز در مكه بودند و مردم كوفه از ايشان دعوت كردند كه به كوفه بروند امام مسأله قيام بر عليه حكومت ظالم و فاسدي چون يزيد را گوش زد كردند.[1]

به همين دلائل است كه نسبت به قيام امام حسين ـ عليه السّلام ـ چندين هدف ذكر شده است كه البته همگي اين عوامل در كنار هم دست به دست هم داده‎اند تا موجب برپايي اين قيام عاشورا شده‎اند.[2]

امّا از مهمترين اين عوامل و اهداف: مسأله امر به معروف و نهي از منكر و مسأله اصلاح جامعة اسلامي است كه امام حسين ـ عليه السّلام ـ پيش از حركت از مدينه، در وصيّت خويش خطاب به محمد بن حنفيه بيان كرده‌اند، امام ـ عليه السّلام ـ گفتند: من نه از روي خودخواهي و سركشي و هوسراني از مدينه خارج مي‎گردم و نه براي ايجاد فساد و ستمگري، بلكه هدف از اين حركتم، اصلاح مفاسد امّت جدّم و ديگر منظورم، امر به معروف و نهي از منكر است، و مي‎خواهم سيرة جدّم پيامبر و پدرم علي بن ابيطالب را در پيش بگيرم.[3]

امام ـ عليه السّلام ـ در ضمن اين وصيّت خويش وظيفه و انگيزة از قيام خود را در چهار چيز اعلام مي‎كنند:

1. اصلاح امور امت 2. امر به معروف 3. نهي از منكر 4. پيروي از سيره پيامبر و امير مؤمنان.

اما عواملي ديگر مثل بيعت گرفتن براي يزيد و تحت فشار قرار دادن امام و دعوت مردم كوفه از امام حسين ـ عليه السّلام ـ و غيره از جمله عواملي بوده‎اند كه باعث سرعت بخشيدن به قيام عاشورا شده‎اند و اگر اين عوامل هم نمي‎بود باز امام ـ عليه السّلام ـ انساني نبودند كه ساكت بنشيند و نسبت به خلافت كسي مثل يزيد هيچ عكس العملي از خود نشان ندهند. زيرا امام فرمودند: اگر در دنيا پناهگاهي هم نباشد من با يزيد بيعت نخواهم كرد.[4]

براي مطالعه بيشتر راجع به اين مسأله مي‎توانيد به كتبي چون:

انگيزة قيام امام حسين تأليف دكتر محمد حسين ضيائي بيگدلي، نشر دارالعلم، قم.

ديدگاهها به مناسب كنگرة بين‎المللي امام خميني و فرهنگ عاشورا، 1374، مؤسسه نشر آثار امام خميني.

مراجعه كنيد.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] . عبد المحمدي، حسين، زمينه‎هاي قيام امام حسين، مركز تحقيقات نمايندگي ولي فقيه در سپاه، انتشارات منبع، 1379، چاپ اوّل، ص 336.

[2] . پيشوايي مهدي، سيرة پيشوايان، نشر توحيد، قم، 1374، چاپ دوّم، ص 167.

[3] . مجلسي محمد باقر، بحار الانوار، ج 44، مكتبه الاسلاميه، تهران، 1393هجري، چاپ اوّل، ص 329.

[4] . ترجمه نفس العموم، شيخ عباس قمي، ؟؟ شيخ محمد باقر كمره‎اي، نشر مسجد جمكران، قم، چاپ 5، 1374، ص 98

 

پرسش :

 چرا امام حسین(علیه السلام) در زمان معاویه قیام نکردند؟

 

 

پاسخ :

 پاسخ از حضرت آيت الله العظمي جوادي آملي (حفظه الله):

معاویه، پس از نبرد با دودمان عصمت و طهارت (علیهم‏السلام)، خلافت را به غنیمت گرفت و آن را غصب کرد. او در ابتدا خود را امیرمؤمنان و جانشین رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‏خواند؛ لیکن اندک اندک، خلافت را به سلطنت و پادشاهی مبدّل کرد.

سالار شهیدان، بیست سال، شاهد اسارت دین الهی در دست امویان بود؛ ولی مجالی برای قیام نمی‏یافت. معاویه، سیاستمداری زیرک و حیله‏گر بود و اگر امام حسین (علیه‏السلام) در برابر او به پا می‏خاست، معاویه او را مانند حضرت امام علی و امام حسن (علیهماالسلام) در شهر خودش به شهادت می‏رساند؛ آنگاه خود با پوشیدن جامهٴ ماتم، مردم را می‏فریفت و مانع ثمربخشی این قیام و اثر این خون می‏شد. هدف سالار شهیدان، برپایی نهضتی عظیم بود که تأثیرش به زمان خاص و مکان مخصوص، محدود نماند و در همهٴ جهان طنین‏اندازد. از این‏رو، در دوران زمامداری معاویه قیام نکرد تا خونش به هدر نرود.

فریبکاری معاویه به حدّی بود که در نامه‏هایش به امام علی (علیه‏السلام) چونان پدری پرهیزگار و زاهد که پسر تبهکارش را اندرز می‏دهد، چنین می‏نوشت: «این نامه‏ای است از معاویه پسر ابو سفیان، جانشین پیامبر خدا، به علی بن أبی طالب. ای علی! بدان که خدا و قیامت و سؤال قبر و بهشت و دوزخ حقیقت دارد. از آتش دوزخ بترس و دست از ستمکاری بدار و پارسایی پیشه کن». آنگاه این گونه نامه‏ها را در شام منتشر می‏کرد و با تبلیغ سوء، به شست و شوی مغزی مردم می‏پرداخت.

امام حسین (علیه‏السلام) در این دوران، مانند پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که در سیزده سال مکه فرصت را برای قیام مناسب ندیدند و نیز مانند امیرمؤمنان (علیه‏السلام) که مدت‏ها منزوی بودند و زمان را برای قیام مناسب نمی‏دانستند، در ده سال پس از رحلت امام حسن (علیه‏السلام) تا حادثهٴ کربلا، سعی کرد افکار مردم را کم و بیش روشن کند تا معاویه، این متولی دروغین دین الهی دفن شود و زمینه برای تفکر جدید اسلامی آماده گردد؛ آنگاه قیامی به قصد احیای تفکر الهی و قرآنی آغاز کند.

پس از مرگ معاویه، یزید بر تخت سلطنت نشست. او جوانی خام، سبک سر و همواره در پی خوشگذرانی و می‏گساری بود. او هر چند خوی جاهلی و طغوای اموی را از پدر به یادگار داشت، ولی زیرکی و بینش سیاسی را از وی به ارث نبرده بود. بی‏پروایی او در زیر پا نهادن احکام اسلام و آشکار ساختن مفاسد، مردم را از ریا کاری و بی‏دینی امویان اندکی آگاه کرد و بهترین زمان برای قیام دینی فرا رسید.

سالار شهیدان تصمیم گرفتند که مردم بخش‏های مهم خاورمیانه را (حجاز و یمن و عراق و شام) با نهضتی خونین آگاه کنند. بدین منظور با پای خویش به مکّه که ام القرای حجاز بود، رفتند و در راه بارها با مردم سخن گفتند و به اطراف حجاز، پیام و پیک فرستادند.

منبع: شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، ص ۱۸۲-

 

پرسش :

 هدف امام حسین (علیه السلام) از سفر به کربلا و قیام ایشان چه چیزی بود؟

 

 

پاسخ :

 پاسخ از حضرت آيت الله العظمي جوادي آملي (حفظه الله):

سالار شهیدان در نامه‏ها و سخنرانی‏های رسمی خود فرمودند: من بدین علّت تصمیم به قیام گرفته‏ام که از جدّم رسول الله شنیدم: وقتی حاکمی ستمکار زمام امور جامعه را به دست گرفت و حلال خدا را حرام و حرام او را حلال کرد و سنّت خدا و پیامبر او را به بازی گرفت، باید با زبان و قلم و سلاح در برابر او ایستاد و هر کسی با چنین زمامداری مبارزه نکند، خدای سبحان او را همتای آن ستمگر کیفر می‏دهد؛ «من رأی سلطاناً جائراً مستحلا ً لحرم الله، ناکثاً لعهد الله، مخالفاً لسنّة رسول الله، یعمل فى عباد الله بالإثم والعدوان، ثمّ لم یغیّر بقول ولا فعل، کان حقیقاً علی الله أن یدخله مدخله»[1].

سالار شهیدان که وارث پیامبران اولواالعزم و جزو امامان اولواالعزم به معنایی که ارائه شد است، برای براندازی نظام سلطه‏گر اموی مصمّم گشتند و دشواری‏ها و خطرهایی چون تبعید، مهاجرت، شهادت و اسارت خانواده و فرزندان را پذیرا شدند. حتّی به ایشان تهمت خارجی بودن زدند و آن حضرت (علیه‏السلام) را آشوبگر و خرابکار خواندند. آن حضرت (علیه‏السلام) در پاسخ به این بهتان‏های ناجوانمردانه، در وصیت‏نامهٴ رسمی خویش اعلام کردند: «إنى لم أخرج أشراً و لا بطراً و لا مفسداً و لا ظالماً و إنّما خرجت لطلب الإصلاح فى أُمّة جدّى (صلی الله علیه و آله و سلم)، أُرید أن آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر و أسیر بسیرة جدّى و أبى على بن أبى طالب»[2]؛ یعنی من از همهٴ تهمت‏های یاد شده منزّه‏ام و از آن‏ها تبرّی می‏جویم. هدف سامی من، همان مقصود راقی پیامبران خداست و راه من نیز همان صراط مستقیم سلف صالحِ نبوّت و ولایت و امامت است.

این بود که امام حسین (علیه‏السلام) در موسم حج که همهٴ زائران عازم عرفات بودند، آهنگ مناسک حج نکردند و به سراغ آن‏ها نرفتند، بلکه با یارانش به سوی عراق رهسپار شد تا توجّه همگان را در اعتمار موقع حج جلب کند.

پي نوشتها:

[1] ـ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۸۱

[2] ـ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۲۹

منبع: شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، ص ۱۸۵ و ۱۹۹

 

 

پرسش :

 انگیزه اصلی امام حسین(عليه السلام) از قیام بر ضد بنی امیه چه بود ؟

 

 

پاسخ :

 پاسخ از حضرت آيت الله العظمي جوادي آملي (حفظه الله):

سالار شهیدان (علیه‏السلام) هرگز در اندیشهٴ کشتار و خونریزی نبود. هدف اصلی آن حضرت (علیه‏السلام) آگاهی بخشیدن به مردم بود. به همین دلیل، بارها با سپاهیان «عمر سعد» به اتمام حجّت پرداخت. گاه قرآن به دست، بی‏سلاح و جامهٴ نبرد به میان آنان رفته، می‏فرمودند: آیا مرا می‏شناسید؟ من حسین بن علی بن ابی طالب هستم؛ یگانه فرزند دختر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) بر روی زمین. به چه انگیزه‏ای قصد کشتن مرا دارید؟! جرم من چیست؟! آیا بدعتی در دین نهاده‏ام که خون مرا حلال می‏دانید؟! آیا جرم سیاسی مرتکب شده‏ام؟! آیا آشوب کرده‏ام یا کسی را کشته‏ام؟! «ابن زیاد» که اکنون بر طبل جنگ می‏کوبد، چندی پیش در منزل «هانی بن عروه» زیر شمشیر نماینده‏ام مسلم بن عقیل بود. اگر هدف ما آدمکشی و آشوبگری یا ترور بود، «مُسْلِم» همان جا او را از پای در می‏آورد.

آنگاه آن حضرت (علیه‏السلام) پرسیدند: آیا از ما پولی طلب دارید؟ (مسلم بن عقیل، وجوه شرعی بسیاری در اختیار داشت؛ ولی از آن استفاده نکرد و برای گذران امور خویش، اندکی پول از مردم کوفه قرض گرفت و هنگام شهادت وصیّت کرد که زره و ابزار جنگی او را بفروشند و قرضش را بپردازند). سپس فرمودند: بنابراین، نه از ما طلبکارید و نه خونی ریخته‏ایم و نه شورش کرده‏ایم و نه در دین بدعت نهاده‏ایم؛ یعنی هیچ مجوّزی برای مبارزه با ما و قیام برای کشتن ما وجود ندارد. پس، به چه دلیل خونمان را حلال کرده و کمر به قتل ما بسته‏اید؛ «فبم تستحلّون دمى؟!»[۱].

گفتنی است: سالار شهیدان (علیه‏السلام) در سخنانی دشمنان خویش را در ردیف مشرکان و ملحدان برشمرده، فرمودند: خداوند بر چهار گروه بسیار خشم گرفت:

۱.یهودیان که عُزیر را پسر خدا می‏دانستند؛ ﴿قالت الیهود عزیر ابن الله﴾[2]

۲. ترسایان که می‏گفتند: خدا، روح القدس، عیسی؛ ﴿إنّ الله ثالث ثلثة﴾[3]

۳. مجوسیان که آفتاب و ماه را می‏پرستیدند.

۴. گروهی که تصمیم به کشتن من گرفته‏اند[4].

بدین‏سان آن حضرت (علیه‏السلام) عمر سعد و سپاهیانش را همتای یهودیان، ترسایان و مجوسیان، شایستهٴ شدیدترین کیفر الهی دانستند؛ زیرا آنان می‏خواستند چراغ امامت را خاموش کنند و بساط دین را از اساس برچینند؛ یعنی همان‏طوری که در جهت مُثْبَتْ، ولایت اولیای الهی حصن حصین امّت است؛ «ولایة علی بن أبى طالب حصنى» و در ظلّ توحید که حصنِ حصینِ بالذات است واقع می‏باشد، در جهت منفی نیز انکار آن و قیام برای از بین بردن آن، شبیه انکار توحید و قیام برای اثبات تثنیهٴ یهود یا تثلیت ترسایان یا پرستش ثنوی گبریان کهن است.

پي نوشتها:

[۱] ـ بحار الأنوار، ج۴۴، ص۳۱۸

[2] ـ سورهٴ توبه، آیهٴ ۳۰

[3] ـ سورهٴ مائده، آیهٴ ۷۳

[4] ـ بحار الأنوار، ج۴۵، ص۱۲

منبع: شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، ص ۱۹۰

 

پرسش :

 گاهي در مجالس عزاداري بانوان، صداي آنان با بلندگو به گوش مردان رهگذر مي رسد، آيا اين عمل اشکال دارد؟

 

 

پاسخ :

 پاسخ از حضرت آيت الله العظمي حسين مظاهري(دامت بركاته):

بلي، اشکال دارد و نبايد انجام شود و به طور کلي صداي بلندگوهاي مجلس عزاداري چه در مساجد و تکايا و چه در منازل و امکنه ديگر هم نبايد از حد مجلس، فراتر رود به ويژه در اوقات استراحت ديگران.

منبع: خون موعود، علي(مهرداد) آقا شريفيان و عبدالرسول احمديان

 

 

پرسش :

 آيا اصل عزداري و سوگواري براي ائمه هدي(عليهم السلام) و امام حسين(عليه السلام) مورد تأييد شرع مقدس مي باشد يا خير؟

 

 

پاسخ :

 پاسخ از حضرت آيت الله العظمي حسين مظاهري(دامت بركاته):

عزاداري براي حضرت سيدالشهداء ارواحنا فداه از افضل اعمال و قربات الهي است، بلکه واجب کفايي است و مورد تأکيد نبي اکرم(ص) و حضرات ائمه هدي(ع) بوده است.

منبع: خون موعود، علي(مهرداد) آقا شريفيان و عبدالرسول احمديان

 

پرسش :

 برهنه شدن مردان در هنگام عزاداري چه حکمي دارد؟ اگر زنان نامحرم حضور داشته باشند چه حکمي دارد؟

 

 

پاسخ :

 پاسخ از حضرت آيت الله العظمي حسين مظاهري(دامت بركاته):

اگر در حضور نامحرم باشد و يا به طور کلي احتمال مفسده وجود داشته باشد، جايز نيست و چنانکه گفته شد عزاداري ها بايد به صورت متعارف برگزار شود.

منبع: خون موعود، علي(مهرداد) آقا شريفيان و عبدالرسول احمديان

 

پرسش :

 آيا شهربانو دختر يزدگرد سوّم مادر امام سجاد(علیه السلام) بوده؟ و در سرزمين كربلا حضور داشته؟ و فرار او به سمت ايران به دستور امام حسين(علیه السلام) و مدفون شدنش در آرامگاهى كه هم‏اكنون در تهران به بى‏بى‏شهربانو شهرت دارد، صحيح است؟

 

 

پاسخ :

 در بعضى از نوشته‏هاى متأخّر- كه به خيال خود از تاريخ‏هاى معتبر نقل قول كرده- چنين آمده است:

«در برخى از كتب معتبر تاريخى چنين آمده كه: شهربانويه- كه در كربلا حضور داشت و مادر فاطمه همسر قاسم بود- به سفارش امام حسين (ع) سوار بر اسب امام (ع) شده تا او را به سرزمين سرنوشت برساند و او به اذن خدا در ساعتى به رى رسيد و در كوهى از آن سامان و در نزديكى مقبره سيدعبدالعظيم حسنى مدفون شد«.(1)

و همان‏جا چنين آمده است: «در ميان مردم چنين شهرت دارد كه در قله كوه چيزى شبيه تكّه‏اى از روپوش زن ديده مى‏شود كه هيچ مردى نمى‏تواند به آن نزديك شود. زن آبستنى كه در شكم فرزند پسرى داشته باشد، نيز توان نزديك شدن به آن را ندارد«.(2)

و نيز چنين شايع شده است: «او هنگامى كه به رى رسيد، خواست از «هو» (خداوند) يارى بخواهد، اما اشتباها به جاى «هو» لفظ «كوه» را به زبان آورد و همان‏جا كوه او را دريافت و در شكم خود پنهان كرد«.(3)

شايد در نظر برخى ساختگى بودن اين افسانه‏ها و نيز عدم حضور مادر امام سجاد (ع) در كربلا، امرى واضح بوده و نياز به بحث و تحقيق ندارد اما از آنجا كه درباره او مطالب فراوانى در ميان مردم و حتى در ميان قشر فرهيخته شايع است، به بحث درباره او مى‏پردازيم.

براى روشن‏تر شدن بحث توجه شما را به مطالب زير جلب مى‏كنيم.

مادر امام سجاد (ع)

با رجوع به منابع مختلف شيعه و سنى درمى‏يابيم كه از ميان ائمه شيعى بيشترين اختلاف درباره نام مادر امام سجاد (ع) وجود دارد تا جايى‏كه برخى از محققان با استفاده از منابع مختلف چهارده نام(4) و برخى ديگر تا شانزده(5) نام براى مادر آن حضرت (ع) ذكر كرده‏اند.(6) مجموع اين نام‏ها چنين است:

1. شهربانو، 2. شهربانويه، 3. شاه زنان، 4. جهان شاه، 5. شه زنان، 6. شهرناز، 7. جهان بانويه، 8. خولة، 9. برّة، 10. سلافة، 11. غزالة، 12. سلامة، 13. حرار، 14. مريم، 15. فاطمة، 16. شهربان.

با آنكه در منابع تاريخى اهل سنّت بر روى نام‏هايى چون سلافة، سلامة، غزاله بيشتر مانور داده شده است،(7) اما در منابع شيعى و به خصوص منابع روايى آنها، نام شهربانو بيشتر مشهور شده است. بنا به نوشته برخى از محققان(8): اولين بار اين نام در كتاب «هبائر الدرجات» محمد بن حسن صفار قمى (متوفى 290 ق) ديده شده است.(9) بعدها محدّث معروف شيعى يعنى كلينى (م 329 ق) روايت همين كتاب را در كتاب كافى آورد.(10) بقيه منابع يا از اين دو منبع بهره گرفته و يا آنكه رواياتى ضعيف و بدون سند معتبر را در نوشته‏هاى خود آورده‏اند.(11)

در اين روايت چنين آمده است:

«چون دختر يزدگرد را نزد عمر آوردند، دوشيزگان مدينه براى تماشاى او سر مى‏كشيدند و چون وارد مسجد شد، مسجد از پرتوش درخشان گشت. عمر به او نگريست، دختر رخسار خود را پوشيد و گفت: اف بيروج بادا هرمز (واى، روزگار هرمز سياه شد) عمر گفت: اين دختر مرا ناسزا مى‏گويد و بدو متوجه شد اميرالمؤمنين (ع) به عمر فرمود: تو اين حق را ندارى، به او اختيار ده كه خودش مردى از مسلمانان را انتخاب كند و در سهم غنيمتش حساب كن. عمر به او اختيار داد. دختر بيامد و دست خود را روى سر حسين (ع) گذاشت. اميرالمؤمنين على (ع) به او فرمود: نام تو چيست؟ گفت: جهان شاه. حضرت فرمود: بلكه شهربانويه باشد.

سپس به حسين (ع) فرمود: اى اباعبدالله از اين دختر بهترين شخص روى زمين براى تو متولد مى‏شود و على بن الحسين (ع) از او متولد گشت. آن حضرت را ابن الخيرتين (پسر دو برگزيده) مى‏گفتند زيرا برگزيده خدا از عرب «هاشم» بود و از عجم «فارسى«.(12)

اين روايت از دو جهت سند و متن محل بحث واقع شده است. از جهت سند در آن افرادى مانند ابراهيم بن اسحاق احمر(13) و عمرو بن شمر وجود دارند كه متهم به غلو شده و از سوى رجاليون شيعه مورد تأييد واقع نشده‏اند.(14)

اما از جهت متن اشكالات زير بيان شده است:

1. اسارت دخترى از يزدگرد، به شدّت محل ترديد است.

2. اسارت چنين دخترى در زمان عمر و به ازدواج امام حسين (ع) درآمدن در اين زمان نيز غيرقابل قبول است.

3. در هيچ‏يك از منابع معتبر شيعى به جز اين روايت، لقبى با عنوان «ابن الخيرتين» براى امام سجاد (ع) نقل نشده است.

آيا در اينجا نمى‏توان نوعى ايرانى‏گرى افراطى را ديد كه به خيال خود به جهت پيوند

خوردن نسل ساسانيان با نسل پيامبر (ص) در امام سجاد (ع)، خواسته‏اند آن حضرت (ع) را به عنوان «خير اهل الارض» معرفى كنند؟

اين‏گونه نقدها بر گزارش‏هاى حاوى نام شهربانو باعث مى‏شود تا اين گزارش‏ها را از ساحت ائمه (ع) به دور و آن را ساخته دست حديث‏پردازان بدانيم و نام شهربانو را براى مادر آن حضرت (ع) نفى كنيم.

درباره نسب مادر امام سجاد (ع) نيز منابع متقدم تاريخى و روايى دچار اختلاف گشته‏اند. برخى مانند يعقوبى (متوفى 281 ق((15)، محمد بن حسن قمى(16)، كلينى (متوفى 329 ق((17)، محمد بن حسن صفار قمى (متوفى 290 ق((18)، شيخ صدوق (متوفى 381 ق((19) و شيخ مفيد (متوفى 413 ق((20) او را دختر يزدگرد دانسته‏اند، هر چند در نام او اتفاق نظر ندارند.

اين نسب تقريباً در ميان منابع متأخر به عنوان يك شهرت فراگير جاى خود را باز كرده است به گونه‏اى كه ميدان اظهار وجود براى ديدگاه‏هاى مخالف نگذاشته است.(21)

در مقابل اين قول، برخى از منابع متقدم و متأخر ديدگاه‏هاى ديگرى مانند سيستانى بودن، سندى بودن، كابلى بودن او را متذكر شده و بسيارى از منابع بدون ذكر محل اسارت او، تنها با عنوان «امّ ولد» (كنيز صاحب فرزند) از او ياد كرده‏اند.(22) برخى نام‏هاى بزرگان ايرانى همچون سبحان، سنجان، نوشجان و شيرويه را به عنوان پدر او ذكر كرده‏اند.(23)

براى نقد و بررسى اين نسب نمى‏توانيم به بحث‏هاى سندى اين گزارش‏ها تكيه كنيم زيرا هيچ‏يك از اقوال داراى سند مستحكمى نيست. علاوه بر آنكه بيشتر كتاب‏هاى تاريخى همانند تاريخ يعقوبى، مطالب خود را بدون ذكر اسناد نقل مى‏كنند.

بنابراين بايد فقط از راه محتوا به بررسى آنها پرداخت كه در اين راستا اشكالات زير خود را نشان مى‏دهد:

1. مهم‏ترين اشكال اختلاف اين گزارش‏ها در ذكر نام او است كه منابع مختلف پيش گفته اسامى گوناگونى همانند حرار، شهربانو، سلاخه، غزاله براى او نقل كرده‏اند. و اين نشان مى‏دهد كه اين مطالب، سازندگان مختلف با انگيزه‏هاى يكسانى داشته است كه همان تعصب ايرانى‏گرى وارتباط دادن ميان ايرانيان و امامان (ع) از راه نسب بوده است تا به خيال خود فره ايزدى و تخمه شاهى را از ساسانيان به امامان شيعه منتقل سازند.

2. اختلاف اين گزارش‏ها در زمان اسارت او نيز يكى ديگر از اشكالات است كه برخى آن را در زمان عمر، برخى ديگر در زمان عثمان و برخى مانند شيخ مفيد آن را در زمان خلافت حضرت على (ع) دانسته‏اند.(24)

3. اصولًا كتبى مانند تاريخ طبرى و الكامل ابن اثير كه به صورت سال‏شمار جنگ‏هاى مسلمانان با ايرانيان را تعقيب كرده و مسير فرار يزدگرد را به شهرهاى مختلف ايران نشان داده‏اند، در هيچ موردى به ذكر اسارت فرزندان او نمى‏پردازند با آنكه اين مسأله، بسيار مهم‏تر از حوادث جزئى است كه به آنها اشاره شده است. اين نكته جعلى بودن گزارش اسارت دختران يزدگرد را تقويت مى‏كند.

4. برخى از نويسندگان متقدم همانند مسعودى، هنگام ذكر فرزندان يزدگرد سوم، دخترانى با نام‏هاى ادرك، شاهين و مردآوند براى او ذكر مى‏كنند كه اولًا با هيچ‏يك از نام‏هايى كه براى مادر امام سجاد (ع) گفته شده، هماهنگى ندارد و ثانياً خبرى از اسارت آنها در تمام نوشته‏هاى خود به ميان نمى‏آورد.(25)

5. از مهم‏ترين اسناد تاريخى كه مى‏توان درباره مادر امام سجاد (ع) به آن استناد كرد، نامه‏هاى منصور به محمد بن عبدالله معروف به «نفس زكيه» است كه رهبرى مخالفان علوى و طالبى (اولاد ابوطالب) را در مدينه بر عهده داشت و هميشه ميان او و منصور نزاع و درگيرى بود.

 

در يكى از اين نامه‏ها كه منصور قصد ردّ ادعاهاى محمد مبنى بر افتخاريه نسب خود را داده چنين مى‏نگارد: «ما ولد فيكم بعد وفاة رسول الله (ص) افضل من على بن الحسين و هو لام ولد«.(26) يعنى، بعد از رحلت پيامبر خدا (ص) در ميان شما شخصيتى برتر از على بن حسين (امام سجاد (ع)) ظهور نكرده، در حالى‏كه او فرزند ام ولد (كنيز داراى فرزند) بود.

جالب آن است كه هيچ اعتراضى- نه از سوى محمد و نه از سوى ديگران- به اين فقره شنيده نمى‏شود كه على بن حسين (ع) فرزند كنيز نبود بلكه فرزند شاهزاده‏اى ايرانى بود در حالى‏كه اگر اين داستان واقعيت داشت، حتماً محمد بن عبدالله براى پاسخ دادن، به آن استناد مى‏كرد.

 

مجموعه اين قرينه‏ها ما را به اين نتيجه مى‏رساند كه دست جعل در ساختن مادرى ايرانى با اين اوصاف براى امام سجاد (ع) دخالت داشته و عمداً ديدگاه‏هاى ديگر درباره مادر آن حضرت (ع)- بويژه ديدگاه‏هايى كه او را از كنيزكان بلاد ديگر همانند سند مى‏داند- ناديده گرفته است. در حالى‏كه تا قبل از اواخر قرن سوم بيشتر ناقلان، او را از كنيزان سند يا كابل مى‏دانستند.(27)

عدم حضور مادر امام سجاد (ع) در كربلا

در اين باره بايد بگوييم كه تقريباً تمام منابع متقدم شيعى- كه به زندگانى مادر امام سجاد (ع) پس از اسارت پرداخته‏اند- چنين نگاشته‏اند: او در هنگام تولد امام (ع) در همان حالت نفاس از دنيا رفت.(28)

و نيز چنين گفته‏اند: يكى از كنيزان حضرت على (ع) به عنوان دايه او به بزرگ كردن او پرداخت و مردم خيال مى‏كردند كه او مادر امام (ع) است و بعد از آنكه آن حضرت او را شوهر داد، فهميدند كه او دايه امام (ع) بود، نه مادر او.(29)

بنابراين، قطعاً از ديدگاه منابع معتبر، حضور مادر امام (ع) در كربلا منتفى است حال با هر نام و نسبى كه مى‏خواهد باشد.

مرقد بى‏بى شهربانو

از مطالب قبل و اثبات عدم حيات مادر امام (ع) بعد از تولد امام (ع) خود به خود اين موضوع روشن مى‏شود. همچنين از سوى محققان معاصر با دلايل قطعى ثابت شده است كه بقعه بى‏بى شهربانو- كه در كوهستان شرق رى معروف به كوه بى‏بى شهربانو پديدار است- هيچ ربطى با مادر امام (ع) ندارد و بنايى است كه در قرون بعدى ساخته شده است. چنان‏كه تاريخ ساخت صندوق منبت كارى آن سال 888 ق را نشان مى‏دهد و درب منبت كارى آن كار عهد صفوى است و الحاقاتى از هنر دوره قاجاريه دارد.(30)

عدم ذكر چنين بقعه‏اى در آثار شيخ صدوق- كه خود ساليان دراز در رى مى‏زيسته و به آن آشنايى كامل داشته- مؤيد ديگرى بر عدم وجود اين بقعه در قرن چهارم و در زمان شيخ صدوق (متوفى 381 ق) است.

ديگر نويسندگانى هم كه به ذكر احوال عبدالعظيم حسنى و شخصيت‏هاى بزرگ مدفون در رى پرداخته‏اند، نامى از چنين بقعه‏اى نبرده‏اند.

اين احتمال وجود دارد كه در قرون بعدى زنى پارسا با نام شهربانو در اين مكان دفن شده و با گذشت ساليان، مردمان آن سامان او را با مادر امام سجاد (ع)- كه در آن زمان مشهور به شهر بانو بوده- اشتباه گرفته‏اند و يا برخى اين اشتباه را در زبان مردم انداخته و با انگيزه‏هايى به تقويت آن پرداخته‏اند.(31)

پى نوشت ها:

(1) ملاآقا دربندى، اكسير العبادات فى اسرار الشهادات، ج 3، ص 110.

(2) همان.

(3) شهيدى، سيدجعفر، زندگانى على بن الحسين) ع (.

(4) زندگانى على بن الحسين) ع (، ص 10 و 11.

(5) مقاله» حول السيدة شهربانو «نوشته شيخ محمد هادى يوسفى، مندرج در مجله رسالة الحسين) ع (، سال اوّل، شماره دوّم، ربيع‏الاول 1412.

(6) بحارالانوار، ج 46، ص 8- 13.

(7) ر. ك: افتخارزاده، محمودرضا، شعوبيه ناسيوناليسم ايران، ص 305 كه از منابعى چون انساب الاشراف بلاذرى، طبقات ابن‏سعد، المعارف ابن‏قتيبه دينورى و الكامل مبرّد اسامى فوق را نقل مى‏كند.

(8) شهيدى، زندگانى على بن الحسين) ع (، ص 12.

(9) نگا: بحارالانوار، ج 46، ص 9، ح 20.

(10) اصول كافى، ج 2، ص 369.

(11) براى آگاهى از سير تاريخى شهربانو در منابع ر. ك: شعوبيه ناسيوناليسم ايرانى، ص 289- 337.

(12) با استفاده از ترجمه حاج سيد جواد مصطفوى) اصول كافى، ج 2، ص 369).

(13) آيت الله خويى، معجم رجال الحديث، ج 1، ص 202 و ج 13، ص 106.

(14) همان.

(15) تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 303.

(16) تاريخ قم، ص 195.

(17) اصول كافى، ج 2، ص 369.

(18) بحارالانوار، ج 46، ص 9.

(19) عيون اخبار الرضا، ج 2، ص 128.

(20) الارشاد، ص 492.

(21) زندگانى على ابن الحسين) ع (، ص 12.

(22) شعوبيه، ص 305.

(23) حول السيدة شهربانو، ص 28.

(24) شعوبيه، ص 423.

(25) همان، ص 304.

(26) الكامل فى التاريخ، ج 2، ص 570.

(27) حول السيدة شهر بانو، ص 28.

(28) عيون اخبار الرضا) ع (، ج 2، ص 128.

(29) بحار الانوار، ج 46. ص 8.

(30) شعوبيه، ص 326.

(31) براى اطلاع بيشتر از عدم امكان انتساب اين بقعه به شهربانو مادر امام سجاد) ع (ر. ك: باستان) نوشته كريميان (و دانشنامه ايران و اسلام، ذيل كلمه شهربانو.

 

پرسش :

 سرانجام شهربانو همسر امام حسين(عليه السلام) در روز عاشورا چه شد؟

 

 

پاسخ :

 شيخ صدوق در «عيون اخبار الرضا» درباره مادر حضرت امام زين العابدين(ع) اين حديث را آورده است:

«سهل بن قاسم نوشجاني مي گويد: امام رضا(ع) در خراسان به من فرمود: بين ما و شما خويشاوندي هست. گفتم: اين خويشاوندي چيست؟ فرمود: هنگامي كه عبدالله بن عامر بن كريز خراسان را فتح كرد دو دختر از دختران يزدگرد پادشاه ايران را پيدا كرد و آنان را نزد عثمان بن عفان فرستاد. عثمان بن عفان يكي از آن دو را به امام حسن و يكي را به امام حسين(ع) بخشيد. اين دو دختر پس از زايمان، وفات كردند. همسر امام حسين(ع) امام سجاد را زاييد. پس از درگذشت همسر امام حسين، يكي از كنيزان امام حسين(ع)، امام سجاد را سرپرستي كرد» (عيون اخبار الرضا، يك جلدي، جزء دوم، ص 128، ح 6 با تصحيح و تعليق سيد مهدي حسيني لاجوردي، چاپ 1377 هجري قمري، ناشر ميرزا محمد رضا مهتدي، چاپ اول).

براساس اين روايت، مادر امام زين العابدين(ع) بعد از تولد آن حضرت وفات كرده و در كربلا حضور نداشته است.

آقاي دكتر سيد جعفر شهيدي در «زندگاني علي بن الحسين(ع)» از طبقات نقل مي كند كه پس از شهادت امام حسين(ع)، خدمتگزار آن حضرت شهربانو را به همسري گرفت. نام اين خدمتگزار زييد بود و از او پسري به دنبا آمد به نام عبدالله بن زييد(زندگاني علي بن الحسين(ع)، چاپ پنجم، ص 26، 1373).

ايشان در اين كتاب مي گويد: آمدن شهربانو به كربلا، فرار او از كربلا به ايران، غايب شدن او در كوه و نيز آمدن او به ايران به دستور امام حسين(ع) براي جمع آوري نيرو، همه اينها افسانه و ساخته داستان نويسان است(همان).

البته در كربلا بانويي به نام شهربانو بود و اين شهربانو مادر آن طفلي است كه از خيمه ها بيرون آمد و هاني بن ثبيت آن طفل را به شهادت رسانيد. اين شهربانو، مادر امام سجاد(ع) نبود و جزو اسيران كربلا بود (قصه كربلا، ص 406).

شيخ عباس قمي روايت عيون اخبار الرضا را نقد مي كند و مي گويد: اين حديث مخالف آن حديث هايي است كه آوردن دختر يزدگرد را به زمان عمر بن خطاب نسبت مي دهند و اين حديث ها اشهر و اقوي است(منتهي الامال، ج 2، ص 30، چاپ هجرت).

ولكن به نظر مي رسد كه روايت «عيون اخبار الرضا» از روايات ديگر قوي تر است و علامه مجلسي روايت «عيون اخبار الرضا» را مي پسندد (بحارالانوار، ج 46، ص 10).

و بر اين اساس، در زمان عثمان، دختر يزدگرد به مدينه برده شده نه در زمان عمر بن خطاب.

در اصول كافي آمده است كه وقتي كه دختر يزدگرد را به مدينه آوردند و نزد عمر بردند، وقتي كه عمر خواست به چهره او نگاه كند، او چهره اش را گرفت و به زبان فارسي گفت: «اف بيروج بادا هرمز» عمر گفت: اين دختر مرا فحش مي دهد و خواست كه آن دختر را بزند، علي(ع) گفت: تو حق نداري او را بزني، او را آزاد بگذار تا هر كسي را مي خواهد به همسري انتخاب كند. عمر هم او را آزاد گذاشت و او هم حسين(ع) را انتخاب كرد. علي(ع) به او فرمود: اسم شما چيست؟ گفت: جهان شاه. امام به او فرمود: نه اسم تو شهربانو است...(اصول كاف، عربي، چاپ آخوندي، ج 1، ص 466).

ولي اين روايت قابل اعتماد نيست چون در سند آن شخصي به نام عمر و بن شمر آمده و او هم مورد اعتماد نيست.

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: <-CategoryName->
:: برچسب‌ها: <-TagName->